هر چند عمده ترین رادارهای ساخته شده در کشور شامل انواع کشف و ردیابی اهداف هوایی است اما برای پایش مرزهای آبی و زمینی و کشف و ردگیری اهداف زمینی مانند خودروها و حتی نفرات نیز رادارهایی در کشور ساخته شده است. در این گزارش ضمن معرفی نمونه هایی از جدیدترین رادارهای هوایی کشور و همچنین انواع غیر نظامی آنها چند نمونه از رادارهای زمینی و دریایی را نیز معرفی می نماییم.

علیم

این رادار یکی از نمونه های رادار پسیو ساخته شده در کشور است. رادارهای پسیو بدون انتشار امواج و با دریافت بازتاب های راداری ناشی از فرستنده های دیگر کار کشف اهداف را به انجام می رسانند. این فرستنده ها شامل طیف وسیعی است از جمله امواج فرستنده های رادیو و تلویزیون.

رادار پسیو علیم

این نوع رادارها مزایای قابل توجهی دارند از جمله توانمندی ویژه در کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین و اهداف پروازی در ارتفاع و سرعت کم. همانطور که بیشتر نیز راجع به عملکرد رادارهای بایاستاتیم و مولتی استاتیک گفته شد دریافت امواجی که توسط هواگردهای پنهانکار به سمتی غیر از فرستند منحرف شده اند یکی از روش های کشف این گونه هواگردها است. رادارهای پسیو هم در واقع نوع خاصی از رادارهای مولتی استاتیک بوده و در نتیجه در کشف این اهداف موفق هستند.

همچنین مواد به کار رفته در هواگردهای پنهانکار نسبت به امواج با طول موج بلند کارایی نداشته و مانند یک هدف معمولی دیده می شوند. به همین دلیل امواج رادیویی، تلویزیونی و تلفن های همراه برای کشف این وسائل مفید هستند. رادارهای پسیو با دریافت بازتابهای ناشی از این فرستنده ها کار کشف و ردگیری اهداف را به انجام می رسانند.

علیم در حالت آماده به کار

از دیگر مزیت های رادارهای پسیو هزینه تولید کمتر و هزینه عملیاتی پائین به دلیل نبود فرستنده و اجزای مکانیکی متحرک است. البته این نوع رادارها نیاز به توان پردازشی بالایی به دلیل ماهیت متنوع امواج دریافتی داشته و حداقل 6 مرحله کار پردازش داده های دریافتی باید انجام شود تا کار ردگیری هدف به انجام برسد. بنابراین ساخت رادار علیم در وهله اول نشان دهنده توانمندی بالای متخصصان کشور در زمینه های رایانه و پردازش است.

همچنین رادارهای پسیو به دلیل اینکه انتشار امواج ندارند توسط سامانه های دشمن کشف نشده و در نتیجه از حمله دشمن در راستای سرکوب پدافند هوایی مصون باقی می مانند. کمتر بودن اجزای مورد نیاز برای راه اندازی سامانه نیز به حفاظت و احتفای بهتر این نوع رادارها کمک می کند. بدین ترتیب این رادارها در نواحی نزدیک به دشمن نیز قابل استقرار هستند.

رادار علیم ساخت ایران بردی بین 250 تا 300 کیلومتر دارد که برای کشف و کمک به شکار سریع اهداف ارزشمندی چون جنگنده ها و هواپیماهای ضربتی رادارگریز و همچنین موشک های کروز که به طور معمول در ارتفاع کمتر از 20 متری سطح زمین پرواز می کنند ابزار ارزشمندی در دستان رزمندگان اسلام است.

غدیر

سامانه راداری غدیر با برد 1100 کیلومتر و ارتفاع قابل پوشش 300 کیلومتر برای اولین بار در سال گذشته مورد استفاده عملیاتی قرار گرفت. این رادار برای کشف اهداف هوایی، هواپیماهای رادارگریز، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک و نیز ماهواره‌های در مدار پایین(لئو) طراحی و ساخته شده است.

این سامانه توانایی کشف موشک های سریع بالستیک را نیز داشته که در این زمینه در رزمایش پیامبر اعظم-6 مورد استفاده قرار گرفت.

تصویری که به رادار غدیر نسبت داده می شود

الوند

الوند نام سامانه راداری است که بنابر اعلام مسئولان مربوطه در سه رده برد شامل برد کوتاه، متوسط و بلند ساخته شده است. حداقل دو نوع از آنها با تکمیل تمامی آزمایش ها وارد یگان های قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء شده اند. این رادار به سامانه های ضدجمینگ جدید مجهز بوده که مطابق با نیازهای روز طراحی شده است.

رادار پروژه عصر

پروژه عصر، رادار هوایی دیجیتالی است که در باند S عمل کرده و نیاز عمده یگان‌های شناور کشور در رده ناو و بالاتر را در زمینه هشدار اولیه هوایی برطرف می کند. باند S برای کار در محیط های دریایی و شرایط مختلف آب و هوایی بسیار مناسب بوده و طول موج آن بین 8 تا 15 سانتیمتر است. در این رادار از آنتن مسطح استفاده شده است که از نظر مشخصات عملکردی بهتر بوده و امروز بیشتر رادارهای پیشرفته از چنین آنتهایی استفاده می کنند.

رادار سه بعدی سامانه مصباح

سامانه پدافند هوایی توپخانه ای مصباح برای هدفیابی و کنترل آتش از یک سامانه رادار سه بعدی برد کوتاه استفاده می کند. این رادار که آنتنی متشکل از 9 المان خطی دارد وظیفه جستجو و کشف اهداف را داشته و ضمن تشخیص دوست از دشمن داده های مربوط به زاویه در سمت، ارتفاع و فاصله تا هدف ار برای بخش آتش تأمین می کند.

رادار سامانه پدافند هوایی مصباح

این سامانه که به صورت بومی و توسط متخصصان داخلی طراحی و تولید شده است از حجم و وزن پائینی و سرعت پردازش بالایی برخوردار بوده و دقت آتش را برای این سامانه به میزان بسیار زیادی افزایش داده است. همچنین ضمن گردش 360 درجه ای آنتن، قابلیت ردگیری اهداف در ارتفاع کم نیز از جمله توانمندی های این رادار است.

طارق

به گزارش مشرق این رادار با هدف ایجاد یک رادار زمینی برد کوتاه قابل حمل توسط نفر طراحی و ساخته شد. پس از دو نمونه اولیه با تلاش متخصصان دانشگاهی نمونه سوم این رادار برای تولید آماده گردید. برد آشکارسازی این رادار جمع و جور برای انسان 4.5 کیلومتر، برای خودرو 8 کیلومتر و برای بالگردها 6 تا 8 کیلومتر است.

بیشینه خطای طارق در برد 50 متر و در زاویه سمت، 4 درجه است. آنتن آن از نوع میکرواستریپ آرایه ای بوده و بیشترین مقدار توان برای فرستنده تنها به 10 وات می رسد. این رادار در باند ایکس کار کرده و بازه سرعت شیء قابل ردگیری توسط آن بین 3 تا 200 کیلومتر بر ساعت معدل 83 سانتیمتر بر ثانیه(نزدیک به سرعت راه رفتن انسان) تا 55.6 متر بر ثانیه است.

رادار طارق

طارق نیز می تواند به شبکه راداری کشور متصل شده و می تواند از راه دور کنترل شود. همچنین می توان از طارق در سامانه های کنترل آتش استفاده کرد.

جرم کل مجموعه این رادار شامل آنتن، سه پایه و سامانه پردازشگر کمتر از 30 کیلوگرم است که حمل آن را توسط یک تا دو نفر ممکن می سازد.

بصیر110

این رادار نیز برای استفاده در مأموریت های مراقبت زمینی و پایش مرزها ساخته شده است. با کمک داده های تولیدی این رادار کار مدیریت منطقه تحت پوشش و دیده بانی سامانه ای ممکن شده و حتی نوع اهداف نیز تشخیص داده می شود. این رادار دارای انواع مختلفی از جمله نمونه های 110بی/دی/پی و پی-اس است.

این رادار به سامانه مکانیابی جهانی نیز مجهز بوده و توانایی تشخیص سرعت اهداف را دارد. شبکه سازی و کنترل از راه دور، فرستنده و گیرنده از نوع نیمه هادی، برخورداری از کنسول و سامانه پردازش رایانه ای و کارکرد در باند ایکس از دیگر قابلیت های رادار بصیر است.

بصیر 110

باند ایکس شامل طول موج 2.5 تا 4 سانتیمتر و فرکانس 8 تا 12 گیگاهرتز بوده و به دلیل مشخصات الکترومغناطیسی خود توانایی تشخیص اهداف کوچک را دارد و معمولاً خود این رادارها نیز سبک و کوچک هستند. بصیر نیز به همین دلیل قابلیت حمل شدن توسط نفرات و خودرو را دارد و ده ها دستگاه از آن توسط نیروی انتظامی در امر پایش مرزها به کار می رود. نمونه هایی از بصیر روی خودروهای تاکتیکی سبک و متوسط نیز نصب شده اند و بنابراین از قابلیت تحرک بسیار بالایی برخوردار هستند.

برد آشکارسازی بصیر برای نفر پیاده 6 کیلومتر، برای خودروی سبک 12، خودروی سنگین 20 و برای بالگردها 25 کیلومتر است و با توجه به تسلیحات محموله در بالگردهای دنیا که بردهای بسیار کمتر از 25 کیلومتر دارد، بصیر در صورت نیاز می تواند در نقش هشدار زودهنگام برای واحدهای پیاد در خطوط مقدم ایفای نقش کرده و به هدفگیری سریعتر سامانه های توپخانه ای و موشک های دوش پرتاب کمک کند.

GSR-110

این رادار 25 کیلوگرمی نیز از جمله رادارهای کوتاه برد با مأموریت اصلی مراقبت زمینی است. برد آشکارسازی آن برای خودروهای سبک و کوچک تا 5 و برای خودروهای سنگین تا 6.4 کیلومتر است. آنتن این رادار توانایی گردش 360 درجه در راستای افقی را داشته و سرعت هدف قابل تشخیص برای آن بین 3 تا 100 کیلومتر بر ساعت است. جرم کلی رادار با تجهیزات جانبی 30 کیلوگرم است.

GSR-110

از دیگر ویژگی های آن توانایی بالا در مقابله با جنگ الکترونیک، احتمال ردگیری شدن کم، فیلتر پردازش پالس داپلر، قابلیت تحرک بالا، آماده سازی سریع، فرستنده حالت جامد، آنتن آرایه ای میکرواستریپ، تشخیص و ردگیری اهداف به صورت دستی و خودکار، قابلیت شکل دهی دیجیتالی به موج و فشردگی پالسها، قابلیت کنترل از راه دور کامل، قابلیت نظارت بخش بخش  با محور و پهنای قابل انتخاب است.

افق

خانواده رادارهای افق به منظور پایش دریایی به عنوان رادار ساحلی توسعه یافتند. این رادار توانایی شبکه شدن با سامانه های راداری و پدافندی و اتصال به سامانه های کمک ناوبری از جمله Speed Log و GPS را داشته و توانایی ردگیری 100 هدف دریایی از جمله ویژگی های بارز افق برای راداری در این رده است.

رادار افق

یکی از نمونه های رادار افق در باند ایکس کار می کند که برخی از مشخصات عملکردی آن شامل توان ارسالی 25 کیلووات، سرعت چرخش آنتن 24 و 42 دور در دقیقه به صورت 360 درجه و برد اسمی 96 مایل دریایی معادل 177.6 کیلومتر است.
نمونه هایی از این رادارهای دریایی قابلیت نصب روی شناورها را دارند و با توانایی بالای خود در کشف و تعداد بالایی هدف، قابلیت های شناورهای رزمی کشورمان را در اطلاع از موقعیت اطراف بسیار افزایش داده اند.

یک نمونه دیگر از رادارهای دریایی

ثامن

نام ثامن بر روی دو نوع رادار ایرانی گذاشته شده است. یک رادار هواشناسی ثامن و دیگری یک رادار نظامی در باند وی-اچ-اف. این رادار نظامی قرار بوده رونمایی و معرفی شود. همانطور که اشاره کرده بودیم باند وی-اچ-اف از باندهای طول موج بلند است که برای کشف اهداف با سطح مقطع راداری پائین که رادارگریز تلقی می شوند توانمند است.

البته در زمینه رادارهای هوایی غیر نظامی چند نمونه دیگر غیر از ثامن نیز مطرح شده اند که شامل رادارهای هواشناسی و تقرب فرودگاهی هستند.

رادار هواشناسی آسمان

رادار آسمان نخستین رادار هواشناسی کشور است که با نظارت و مشارکت مرکز باروری ابرها در کشور با صرف چهار میلیارد و 200 میلیون ریال اعتبار توسعه داده شده است. از این رادار برای نظارت بر تغییرات شرایط ابرها، حرکت، تراکم و برخی ویژگی های دیگر آنها در محدوده ای با وسعت قابل توجه استفاده می شود.

رادار تقرب فرودگاهی

هواپیماهای نزدیک شونده به یک فرودگاه پس از وارد شدن به حریم آن تحت کنترل مرکز مربوطه در آمده و برای فرود ایمن راهنمایی می شود. بار اصلی در سنجیدن وضعیت هواپیماها در این فرایند بر عهده رادار تقرب فرودگاهی است که یکی از اصلی‌ترین سامانه‌های فرودگاهی به شمار می‌رود. رادار ساخته شده برای این منظور قادر است از فاصله 30 کیلومتری فرودگاه هواپیما را تحت کنترل و هدایت خود گرفته و تا لحظه نشستن و پارک هواپیما آن را هدایت کند.

در این سلسله گزارش ها سعی شد تا مهمترین انواع رادارهای کشف اهداف هوایی ساخته شده در کشور معرفی شود. برخی از رادارهای بومی نیز تنها در حد تصاویر محدود معرفی شده و هنوز از مشخصات آنها محفوظ است از جمله دو تصویر معروف زیر که اولی مربوط به یک رادار با آنتن مسطح و آرایه ای با 6400 المان و دومی جزئی از یک سامانه پدافند هوایی و به احتمال قوی از اجزای سامانه دوربرد باور373 است که در رسانه های خارجی نیز مورد توجه واقع شده اند.

نکته مهمی که در پایان باید مجدداً به آن اشاره شود این است که داده های تولیدی توسط تمام رادارهای کشور از انواعی با برد 30 کیلومتر در سامانه های دفع نقطه ای تا رادارهای کیهانی به سامانه یکپارچه پدافند هوایی کشور وارد شده و مورد تحلیل و ارزیابی برای اتخاذ بهترین تصمیم قرار می گیرند. در نتیجه میزان آگاهی فرماندهان از آنچه در فضای کشورمان و کشورهای منطقه می گذرد بالا بوده و احتمال موفقیت دشمن در صورت بروز حماقت و اقدام نظامی بسیار کاهش می یابد.